Thứ năm, 13/2/2020, 00:00 (GMT+7)

4 câu hỏi về việc vì sao dịch bệnh thường bắt nguồn từ Trung Quốc

Peter Navarro - cố vấn thương mại của Tổng thống Trump - từng mô tả Trung Quốc là "lò ấp dịch bệnh" và đó là trước khi có đại dịch Covid-19.

SARS, cúm gia cầm và bây giờ là Covid-19.

Nhiều dịch bệnh dường như đã bắt nguồn từ Trung Quốc, khiến nhiều người đưa ra những phán xét nặng nề. Chẳng hạn, Peter Navarro - cố vấn thương mại của Tổng thống Trump - từng mô tả Trung Quốc là "lò ấp dịch bệnh" và đó là trước khi có đại dịch này. 

Nhưng những quan điểm như vậy đã lỗi thời. 

Trong khi một số dịch bệnh nghiêm trọng nhất bắt nguồn từ Trung Quốc, một số dịch khác liên quan tới Trung Quốc nhưng khởi phát từ nơi khác ngoài quốc gia này. Những định kiến tương tự đã góp phần củng cố nhận thức rằng Trung Quốc là nguồn gốc của dịch bệnh. Thực tế, nước này đã phát triển hơn rất nhiều nước khác trong việc xóa bỏ các tai họa về sức khỏe vốn phổ biến ở các nước đang phát triển. 

Tất nhiên lịch sử về dịch bệnh truyền nhiễm từ động vật sang người ở nước này cũng đặt ra những câu hỏi về chất lượng của lĩnh vực y tế công cộng ở đất nước đông dân nhất thế giới này.

Nhân viên y tế khử trùng cho người đến khách sạn đang được sử dụng làm cơ sở cách ly ở Vũ Hán. Ảnh: AP. 

Tiến sĩ, bác sĩ Jennifer Huang Bouey - một nhà dịch tễ học và nhà nghiên cứu chính sách cao cấp ở Tập đoàn RAND - cho rằng Trung Quốc đã trở thành quốc gia đi đầu trong việc nghiên cứu bệnh truyền nhiễm. Các loại vaccine bệnh cúm ở Mỹ thường có điểm khởi đầu là các nghiên cứu ở Trung Quốc. Đồng thời theo bác sĩ Bouey, bản thân Trung Quốc vẫn như là một "phòng thí nghiệm khổng lồ". "Có một số lượng các dịch bệnh bắt nguồn từ Trung Quốc hoặc đi qua Trung Quốc", bà nói. 

Sau đây là 4 câu hỏi và câu trả lời cơ bản về Trung Quốc và bệnh truyền nhiễm.

Q: Các dịch bệnh nào có nguồn gốc từ Trung Quốc?

Hai trong số những dịch cúm nghiêm trọng nhất của thế kỷ 20 gồm dịch cúm châu Á 1957 và dịch cúm Hong Kong 1968, đều có nguồn gốc từ Trung Quốc và làm hơn 3 triệu người tử vong trên toàn thế giới. 

Dịch SARS năm 2003 gây ra cái chết cho 774 người, hầu hết là người Trung Quốc, có nguồn gốc từ thịt cầy hương, được bán ở một số chợ ở miền nam nước này. Virus gây ra dịch cúm gia cầm năm 1997 khiến ít nhất 18 người tử vong ở Hong Kong được cho bắt nguồn từ những con gia cầm được nuôi ở miền nam Trung Quốc - nguồn gốc của hầu hết các loại bệnh trong lãnh thổ Trung Quốc. 

Năm ngoái, gần một nửa lợn ở Trung Quốc bị tiêu hủy vì bị nhiễm virus dịch tả lợn châu Phi. Virus này không nhiễm sang người và không có nguồn gốc từ Trung Quốc. Nhưng theo các chuyên gia, chính sách của chính phủ và sự quản lý yếu kém chính là nguyên nhân dịch bệnh bùng phát trên đàn lợn tại nước này - đàn lợn lớn nhất thế giới và là nguồn cung chủ yếu của châu Á. 

Cho tới ngày 12/2, virus corona mới đã cướp đi 1115 sinh mạng, nguồn cơn được cho từ chợ động vật Hoa Nam ở Vũ Hán, cụ thể là bắt nguồn từ loài dơi.

Một khu cách ly cho bệnh nhân SARS ở Bắc Kinh, Trung Quốc năm 2003. Ảnh: AFP.

Q: Tại sao Trung Quốc có nguy cơ nhiễm các bệnh lây từ động vật sang người cao nhất?

Một số nhà dịch tễ học chỉ ra một số sự thật cơ bản ở Trung Quốc như dân số 1,4 tỷ người, tỷ lệ người sống ở thành phố và người di dân đến các thành phố cao và mật độ cao của những nơi giết mổ động vật và chợ đô thị nơi động vật được bán ngay sau khi giết. 14 trong số 50 vùng đô thị đông đúc nhất thế giới đều nằm ở Trung Quốc. 

Cuộc sống bên trong tâm chấn Vũ Hán
 
 
Video: SCMP.

Sean Beckmann, một nhà sinh học dịch bệnh, giảng viên tại Đại học Setson, DeLand, Florida cho biết: "Nền kinh tế Trung Quốc cùng với dân số nước này đã tăng trưởng rất mạnh đến mức bạn có thể thấy số lượng lớn người ở cùng số lượng lớn động vật trong một không gian hạn chế". Tiến sĩ Beckmann gọi Trung Quốc là nơi hoàn hảo để các bệnh truyền nhiễm từ động vật hoành hành. Ông cho biết thêm: "Điều này tạo rất nhiều cơ hội cho các loại virus vượt qua giới hạn giữa các loài". 

Q: Trung Quốc có phải là nguồn duy nhất của các dịch bệnh lây từ động vật sang người không?

Không! Virus Ebola hoành hành ở châu Phi, được đặt tên theo sông Ebola ở Cộng hoa Dân chủ Congo là nơi virus được phát hiện. Virus này có thể lây qua dơi ăn hoa quả. 

Virus Marburg gây sốt xuất huyết cũng bắt nguồn từ dơi ăn hoa quả ở châu Phi. Chủng virus này được đặt tên theo một thị trấn ở Đức - nơi được phát hiện lần đầu trên những người công tác ở phòng thí nghiệm năm 1967. Dịch cúm 2009 giết chết hơn 17000 người có nguồn gốc từ một trang trại nuôi heo ở miền Trung Mexico. Dịch MERS có nguồn gốc từ lạc đà và dơi ở Arab Saudi. Nó tương tự với SARS và đã giết chết ít nhất 858 người và làm 25.000 người mắc bệnh ở 27 nước kể từ khi được phát hiện vào năm 2012.

Q: Có phải Trung Quốc đã bị chỉ trích một cách không công bằng ?

Chính phủ Trung Quốc nói là có và chỉ ra phản ứng thái quá từ Mỹ và các nước khác đối với đại dịch. Những quốc gia này đã có lệnh cấm nhập cảnh và sơ tán công dân khỏi Trung Quốc. Chính phủ Trung Quốc cũng lên tiếng về các hành động kỳ thị, phân biệt đối xử người Trung Quốc có liên quan đến dịch bệnh. 

Huang Ping, tổng lãnh sự Trung Quốc tại New York cho biết trong một buổi họp báo tuần trước: "Tôi không muốn thấy cảnh tượng như thế này. Virus mới là kẻ thù, chứ không phải người dân Trung Quốc". 

Nhân viên y tế chuẩn bị giường cho bệnh nhân nhiễm virus corona tại một bệnh viện tạm thời ở Vũ Hán. Ảnh: AP. 

Trong lịch sử, không ít lần Trung Quốc bị bêu xấu vì dịch bệnh. Vào thế kỉ 19, một làn sóng người nhập cư từ châu Á làm dấy lên cảnh báo về mối nguy người da vàng và mối hiểm họa với sức khỏe cộng đồng. Hồi tháng 1, tờ báo Pháp đăng một bài trên trang nhất về "hiểm họa da vàng" khi nói về dịch virus corona. Tờ báo này sau đó đã phải công khai xin lỗi. 

Vẫn có những người đổ lỗi cho Trung Quốc về một trong số những thảm họa y tế lớn nhất trong lịch sử. Một số nhà lịch sử học cho rằng Trung Quốc có thể là nguồn bệnh của dịch cúm lớn nhất trong lịch sử, dịch cúm Tây Ban Nha 1918. Hậu quả của dịch cúm này lan rộng trên toàn cầu. Tên gọi dịch liên quan đến Tây Ban Nha vì nước này đưa tin tuyến đầu về bệnh này. Thực tế, nguồn gốc của đại dịch này vẫn còn là một bí ẩn. Một số nghiên cứu lại cho rằng nó có thể bắt nguồn từ một căn cứ huấn luyện ở Kansas, Mỹ.

Dịch viêm phổi cấp do nCoV khởi phát tại thành phố Vũ Hán và lan ra 31 tỉnh thành Trung Quốc và ít nhất 27 quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới. Chủng virus mới được cho là bắt nguồn từ động vật hoang dã trong chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán. Các triệu chứng ban đầu bao gồm sốt, khó thở và ho. Bệnh diễn biến nặng có thể gây suy thận, viêm phổi dẫn đến tử vong. 

Cuối tháng 12/2019, khi thế giới còn chưa biết gì về chủng virus corona mới (nCov), bác sĩ Lý Văn Lượng cùng các đồng nghiệp khác ở Vũ Hán bắt đầu cố gắng đưa ra các cảnh báo về một loại virus gây bệnh chết người.  Bác sĩ 34 tuổi của bệnh viện Trung tâm thành phố Vũ Hán sau đó bị khiển trách vì "phát tán thông tin sai lệch làm xáo trộn nghiêm trọng trật tự xã hội". Không lâu sau đó, bác sĩ Lý đã được minh oan khi hàng loạt người Vũ Hán ngã bệnh vì các triệu chứng sốt. Anh được chẩn đoán dương tính với nCoV và qua đời hôm 7/2. 

Số người chết đã tăng gấp nghìn lần chỉ một tháng sau khi ghi nhận trường hợp tử vong đầu tiên, dù tỷ lệ tử vong vẫn còn ở mức tương đối thấp. Tổng số ca tử vong trên toàn thế giới do virus lên tới 1.018, hơn 43.100 người nhiễm bệnh, chủ yếu ở Trung Quốc.