6 năm trước, Fan Xiaoqin, khi ấy 7 tuổi, nổi tiếng nhanh chóng trên mạng vì giống đến kỳ lạ với Jack Ma - người sáng lập Alibaba, gã khổng lồ của ngành công nghệ của Trung Quốc. Từ ngôi làng nghèo khó ở miền Đông tỉnh Giang Tây, Xiaoqin, bị cuốn đến thành phố lớn bởi ngành công nghiệp giải trí online của Trung Quốc và được hứa hẹn về danh tiếng, tiền tài và thành công.
Tuy nhiên, mọi thứ chỉ diễn ra trong một thời gian ngắn. Ở thời kỳ đỉnh cao, Xiaoqin lên truyền hình đều đặn, sống trong căn hộ xa xỉ, có bảo mẫu lo cho mọi nhu cầu. Gia đình cậu còn sửa lại nhà nhờ số tiền con trai kiếm được. Nhưng tất cả dừng lại đột ngột khi truyền thông đưa tin công ty, từng hứa hẹn cho cậu tất cả, đã hủy hợp đồng.
"Tiểu Jack Ma" lại về làng. Nhưng liệu "Jack Ma nhỏ" có thể trở về làm Fan Xiaoqin được không? Câu trả lời có thể được giải đáp khi nhìn vào cuộc sống của cậu trước khi hào quang vụt tắt - khi truyền thông địa phương đưa tin rằng cậu mất liên lạc với gia đình, không đi học và bị các bạn cùng lớp bỏ lại. Cũng có tin đồn Xiaoqin bị tiêm hormone hạn chế tăng trưởng.
Những gì xảy ra đối với Fan Xiaoqin là câu chuyện nghiệt ngã về cách các công ty giải trí "khai thác" cuộc sống của trẻ em, mà không quan tâm đến sự phát triển hay hạnh phúc của chúng. Vậy "Tiểu Jack Ma" là ai?
Một ngôi sao nhỏ
Fan Jiafa (cha của Xiaoqin) chưa bao giờ biết đến Jack Ma hay Alibaba. Là một nông dân chật vật kiếm ăn qua ngày ở làng Yanhui, tỉnh Giang Tây, Fan còn không biết internet là gì. Nhưng rồi 6 năm trước, đứa con trai 7 tuổi của ông bất ngờ nổi tiếng.
Chuyện xảy ra vào 2015, khi một người họ hàng đăng tấm ảnh cậu bé lên QQ và nói nhìn cậu giống Jack Ma - một trong những người giàu nhất Trung Quốc. Nhiều tuần sau đó, chính Jack Ma đăng lại bức hình của Xiaoqin lên Weibo và viết: "Cứ như nhìn vào gương vậy".
Chỉ cần có vậy, cậu bé từ vùng nông thôn nghèo khó, được gọi là "Tiểu Jack Ma", vụt thành người nổi tiếng. Trong vài năm sau đó, cậu và gia đình sống dưới ánh đèn của ngành giải trí Trung Quốc - bị soi mói và bóc lột cả trên mạng lẫn ngoài đời thật.
Khi còn nổi tiếng, Xiaoqin được ký hợp đồng với một công ty quản lý, thuộc sở hữu của người đàn ông tên Liu Changjiang. Bố của Xiaoqin gọi Liu là "Sếp" - người hứa hẹn mở ra thế giới mới cho gia đình bằng hợp đồng thúc đẩy danh tiếng của Xiaoqin trên mạng, phát lương hàng tháng và cho cậu học trường tốt hơn.
Công ty cũng đăng tải các video mới của "Tiểu Jack Ma" hàng ngày. Trên Douyin, cậu bé có 4 tài khoản: "Ẩm thực của Tiểu CEO Ma", "Bảo mẫu của Tiểu Jack Ma", "Cuộc sống hàng ngày của Tiểu Jack Ma" và "CEO Tiểu Jack Ma". Mỗi tài khoản có hàng nghìn người theo dõi, trên đó đăng tải các video Xiaoqin ăn, cắt tóc hay đi mua sắm.
Vào mùa thu 2017, công ty đưa Xiaoqin đến thành phố Thạch Gia Trang ở tỉnh Hà Bắc, cách đó hơn 1.000 km để đi học lớp 1 ở Tiểu học Nanli. Xiaoqin ăn mặc thời thượng, đầu đội mũ bóng chày, luôn đứng đầu hàng khi tan học. Khi các phụ huynh đến đón con, họ thường chụp ảnh với cậu bé, nhiều người còn hỏi cậu về Jack Ma thật.
... dần tắt
Hợp đồng đột nhiên chấm dứt vào tháng trước. Danh tiếng trên mạng của "Tiểu Jack Ma" không tồn tại được lâu và cuộc sống của cậu cũng như của gia đình thay đổi còn nhanh hơn khi nổi tiếng. Trong nhiều tháng trước khi bị gạt sang một bên, điểm số của cậu bắt đầu tụt, truyền thông đưa tin cậu bị mắc chứng loạn sản sụn, gây ra chứng lùn. Tất cả video của cậu bé bị xóa và Xiaoqin quay trở lại làng ở Giang Tây hồi đầu năm nay.
Tháng 11/2020, các học sinh ở Tiểu học Nanli nói không thấy Xiaoqin đến lớp cả năm qua. Cậu bé hay ngồi ở cuối lớp, không tập trung và thường chắp tay sau lưng. Xiaoqin hiếm khi làm bài kiểm tra, và khi làm, cậu chỉ vẽ hình tròn trên giấy. Cậu bé có rất ít bạn vì không ai hiểu cậu nói gì và cậu bé cũng không hiểu các bạn nói gì. Các học sinh lớp lớn thường hỏi sao cậu giống Jack Ma, Xiaoqin chỉ cười, khiến mọi người thắc mắc không biết là cậu bé không hiểu họ nói hay lờ đi.
Xiaoqin sống ở khu đô thị gần trường học, nơi các căn hộ giá hơn 3.000 USD/m2. Căn hộ xa hoa đi kèm với một bảo mẫu chăm sóc cho cậu được Sếp Liu chỉ định. Liu tự nhận mình là "nhà thôi miên giỏi nhất Trung Quốc", dạy tiếng Quan Thoại, kỹ năng giao tiếp và tư duy logic cho Xiaoqin ngoài giờ học, bên cạnh đó còn giúp cậu dùng mạng xã hội. Ông muốn xây dựng cho Xiaoqin hình ảnh "Tiểu Jack Ma, một ngôi sao nhí biết quan tâm".
Kể từ khi chuyển đến Thạch Gia Trang, gia đình của Xiaoqin nghe rất ít tin tức về con. Cậu cũng chỉ về nhà một lần duy nhất để đón Tết Nguyên đán trong 10 ngày. Mỗi năm Liu đưa bố của Xiaoqin đến Thạch Gia Trang vài ngày. Nhưng năm ngoái ông không đi được vì có dịch. Ông Fan gọi cho Xiaoqin mấy tháng một lần, mỗi lần được vài phút và cậu bé thi thoảng mới chào.
Xiaoqin năm nay 13 tuổi, học lớp 4, là một trong những học sinh lớn tuổi nhất lớp nhưng chiều cao cũng thấp nhất. Ông Fan thấy con trai mình không cao lên, vẫn ở mức 1,25 m. Ông lo con trai không được ăn đủ ở trường nhưng cũng không dám nói về Sếp và bảo mẫu vì Liu chi tiền giúp đỡ cho gia đình ông. "Nếu tôi không nói những điều không tốt đẹp, ông ấy sẽ không vui’.
Ở trường, Xiaoqin ăn rất khoẻ, theo lời giáo viên, cậu bé ăn hai bát mà vẫn muốn ăn tiếp, cũng không kén chọn thức ăn. Một tuần sau khi nhập học, bảo mẫu của cậu nói với giáo viên rằng cậu bé không được khỏe lắm và sẽ bị đau bụng nếu ăn quá nhiều, và sau đó được cho ăn khẩu phần bằng các bạn. Giáo viên cho biết Xiaoqin hiếm khi đến lớp vào nửa cuối 2019. Khi lớp học chuyển lên online vì đại dịch, các bạn cùng lớp không thấy cậu bé học. Cuối tháng 10, khi trường học mở lại, ông Fan liên lạc với bảo mẫu. Người này nói rằng Xiaoqin thấy không khỏe và lo lắng về đại dịch nên không đi học. Ông Fan không hỏi gì thêm.
Ngày 5/11/2020, The Paper đến trường của Xiaoqin và thấy cậu bé vẫn chưa đến lớp. Ông Fan bối rối, không biết con mình đang ở đâu, tại sao con lại không đi học và không biết cách để liên lạc với bảo mẫu. Lúc đó, The Paper cố gắng liên lạc với bảo mẫu nhưng không nhận được hồi âm, còn điện thoại của Liu lúc nào cũng tắt.
Trước khi ngừng đến lớp, Zhang Min, bạn cùng lớp của Xiaoqin cho biết thường xuyên thấy Xiaoqin bán tảo biển giá 60 tệ trên livestream. Min ghen tị vì Xiaoqin không cần phải học, có thể ăn uống thoải mái với bảo mẫu. Cô bé thắc mắc: "Tiểu Jack Ma đi đâu rồi? Cháu nhớ bạn ấy".
Trở lại cuộc sống nghèo khổ
Fan, bố của Xiaoqin, sinh năm 1958, bỏ học từ năm lớp 2. Khi mới 20 tuổi, ông bị rắn độc cắn và phải cưa chân. Ông sống trong căn nhà đất dưới chân núi và đan giỏ tre kiếm sống. 14 năm trước, Fan mới tìm được người để kết hôn qua mai mối. Zhang Li, kém ông 20 tuổi, bị bệnh về mắt và thiểu năng trí tuệ. Họ có hai con, Xiaoyong và Xiaoqin.
Sau đó, bố của Fan qua đời, mẹ ông bị bệnh Alzheimer. Kể từ đó, mọi gánh nặng gia đình đặt hết lên vai Fan. Nhà của Fan nằm sâu trong làng. Vài năm trước gia đình xây được ngôi nhà 2 tầng nhờ trợ cấp của chính phủ, Liu trả tiền lát gạch và sơn bên trong nhà.
Làng Yanhiu có khoảng 2.500 người, và rất ít người để ý đến Xiaoqin. Trước khi nổi tiếng, Xiaoqin cùng anh trai hay đi chơi quanh làng. Hai cậu bé thường đi giày cọc cạch và to hơn cỡ chân rất nhiều. Ông Fan bận bịu cả ngày quanh đồng ruộng. Lũ trẻ con nhà ông thường bị trêu chọc vì quần áo bẩn. Nhà trẻ không nhận chúng và nhiều người coi thường.
Sau khi nổi tiếng, nhiều người từ khắp nơi trên cả nước đến thăm gia đình Xiaoqin đến mức họ phá hết con đường dẫn đến nhà cậu. Họ chen chúc trong căn nhà lụp xụp đầy phân gà để xem căn phòng bừa bộn và cậu bé Xiaoqin nhếch nhác. Khi gặp quá nhiều người lạ, cậu bé không có biểu cảm gì, hoàn toàn lờ đi. Có người dạy cậu tạo dáng, biểu cảm và nói trước camera. Không lâu sau đó, Xiaoqin bắt đầu tự gọi mình là "Em trai nhỏ của Ma", tạo dáng chụp ảnh và hô "Ok, ok, ok".
Ông Fan nhớ lại nhiều người gửi quà tặng đến cho gia đình ông như gạo, dầu ăn, cặp sách và cả TV màu. Chính Jack Ma cũng bị ép quyên tiền, và còn có tin đồn rằng ông sẽ tài trợ cho Xiaoqin được đi học. Alibaba sau đó ra thông cáo báo chí: "Đây không phải là trò đùa. Đằng sau 'Tiểu Jack Ma' là một thực tế nghiêm trọng: Vẫn còn nhiều người chưa thoát khỏi nghèo đói, và các vấn đề xoay quanh giáo dục và sự phát triển của những đứa trẻ bị bỏ lại ở vùng quê. Điều này khiến bạn suy nghĩ và lo lắng".
Tuy nhiên, nhiều người thấy ngay cơ hội làm ăn. Nhiều người tiếp cận cậu bé với những lời mời kiếm tiền trị giá hàng triệu tệ, từ livestream cho đến đại diện thương hiệu hay đóng phim.
Nổi tiếng gắn liền với tai tiếng - Liu từng đăng một bài báo lên mạng để kêu gọi quyên góp tiền cho gia đình của Xiaoqin, ghi cả số tài khoản của mình vào. Tuy nhiên, sau nhiều chỉ trích, ông ta phải trả lại một phần số tiền quyên góp. Một người còn đề nghị dạy đọc và các kỹ năng khác cho Xiaoqin ở ngôi trường dành cho trẻ em gặp khiếm khuyết. Tuy nhiên, công chức làng không đồng ý cho hai anh em nhà Fan đi học. Cuối cùng, chỉ có anh trai Xiaoyong được đi học.
Mỗi dịp nghỉ đông, khi Xiaoqin về làng, cậu bé luôn mua quà cho anh trai. Xiaoyong nhớ em trai được học tiếng Quan Thoại và thường đi bằng máy bay. Cậu bé không giấu được sự ghen tị. Nhưng Xiaoyong không biết rằng em trai cậu rất cô đơn ở ngôi trường mới. Hơn nữa, trong 3 năm, ông Fan không hề hỏi thăm sức khỏe con, không biết con đã đi những đâu hay gặp những ai. Ông còn không biết về việc học hành của con, chỉ cần biết rằng con được đi học và được ăn uống là đủ.
Xiaoqin xuất hiện tại một sự kiện vào tháng 11/2017. Khi Jack Ma lên sân khấu, cậu bé hô to: "Bố Ma đây rồi! Bố Ma đây rồi!". Cùng năm đó, Xiaoqin tham gia chương trình khác, cậu vẫy tay "Xin chào mọi người. Cháu là Tiểu Jack Ma. Cháu yêu mọi người".
Trong một cuộc phỏng vấn với White Night Workshop, Liu cho biết quá trình đào tạo Xiaoqin không dễ dàng, nhưng điều khiến ông phấn đấu là giấc mơ "Little CEO Ma" sẽ trở thành thương hiệu nổi tiếng như Alibaba. Liu là cổ đông chính của hai công ty lấy tên "Sếp Tiểu Jack Ma", chuyên buôn bán đồ đạc văn phòng, văn phòng phẩm và tổ chức sự kiện.
Ông Fan nhớ lại rằng bảo mẫu đưa ông hai văn bản để ký vào năm 2019, nói ông sẽ là đại diện pháp lý của hai công ty trong tương lai. Một lần, ông chia sẻ với phóng viên rằng công ty trả ông 10.000 tệ tiền cổ tức một năm, lần khác lại nói tiền này là tiền cấp dưỡng cho gia đình chứ không phải cổ tức. The Paper không thể tìm được hai công ty "Sếp Tiểu Jack Ma" theo địa chỉ trên cổng dữ liệu doanh nghiệp.
Khởi đầu của kết thúc
Vào cuối 2019, dân làng thấy Xiaoqin tăng cân và da bị đỏ, nhìn không giống Jack Ma. Họ trêu cậu bé, hỏi cậu đã gặp những người nổi tiếng nào hay đã gặp Jack Ma thật chưa. Nhưng bất kể ai hỏi gì, cậu bé chỉ nói: "Có". Cậu bé có vẻ không biết mình đang làm gì. Bố cậu bé cho biết: "Nó làm bất kì điều gì được bảo và nói bất kỳ điều gì được bảo".
Trên mạng, nhiều người chỉ trích bố cậu bé lợi dụng cậu để kiếm tiền. Nhưng nhiều người khác cho rằng: "Nếu bạn là Fan Jiafa - người cha khuyết tật - bạn có muốn để con thành người nổi tiếng trên mạng không?".
Trước khi Xiaoqin nổi tiếng, ông Fan chỉ kiếm được vài trăm tệ mỗi tháng nhờ vào mảnh ruộng chưa đầy một mẫu. Nhưng khi ở đỉnh cao, Liu giúp cho gia đình vài nghìn tệ mỗi năm. Fan cảm thấy gia đình ông chính là một gánh nặng và con trai ông nên đi xa khỏi làng để "không bị huỷ hoại". Fan cho rằng ông không thể một mình chăm lo cho các con, vợ ông có nỗi khổ riêng và sẽ tốt hơn khi để những người khác chăm sóc 2 con trai. "Nếu tình cảnh gia đình tôi không như thế này, mọi người có nghĩ tôi sẽ cho con đi xa thế không?", ông nói.
Trong một chương trình Xiaoqin tham gia, ông Fan cổ vũ con qua video: "Thật không dễ cho con khi phải nuôi gia đình 5 người khi còn nhỏ như vậy, trả tiền học cho anh trai, trả tiền khám bệnh cho bố mẹ và bà. Ngôi nhà mới của gia đình đang được sửa sang lại rồi. Con sẽ phải học vài tài năng nào đó và đóng góp cho đất nước khi con lớn lên, để cảm ơn tất cả những người đã giúp con. Con trai, con sẽ làm được".
Ông Fan cho biết ông tiết kiệm được khoảng 80.000 tệ để dành cho Xiaoqin từ chính số tiền cậu bé kiếm được. Fan nhận ra từ sớm rằng chỉ có giáo dục mới có thể thay đổi được cuộc đời của con người, và ông hy vọng Xiaoqin có thể đi học ở thành phố.
Giáo viên của Xiaoqin lo lắng về cả hai anh em. Ông cảm thấy rằng hai bé cần một môi trường yên tĩnh để tự nỗ lực thay đổi cuộc đời, không bị mọi người soi mói. Nhưng Fan không đủ sức để lo chuyện đó nữa. Ông lo lắng liệu gia đình có tồn tại được không nếu có chuyện gì xảy ra với ông. Fan ngoài 60 tuổi, mọi hy vọng của ông đặt vào Sếp Liu. Ông vẫn nhớ khi Liu đến đón Xiaoqin 3 năm trước: Liu nói rằng nếu Xiaoqin đỗ đại học, ông ta sẽ trả toàn bộ học phí đại học. Và nếu không vào được đại học thì ông sẽ cho cậu bé một công việc trong công ty của mình. "Ông ta nói sẽ không nuốt lời", Fan nói.
Nhưng Liu lại nuốt lời - ông ta ngừng cho tiền gia đình Fan và sẽ không cho thêm một đồng nào nữa. Đã 3 năm trôi qua kể từ lời hứa ấy. Và trong khi cuộc tranh cãi về bóc lột trẻ em trong ngành giải trí vẫn tiếp diễn, tương lai của Xiaoqin và gia đình bất định hơn trước khi danh tiếng kéo đến.
Huyền Anh (Theo Thepaper, Sixthtone)
