Lu thông thuộc khu chợ này - một mê cung rộng lớn toàn các gian hàng gần nhà ga tàu hỏa, nhưng không biết nơi đây bị nghi ngờ là nguồn gốc của dịch bệnh bí ẩn đang lan truyền trong thành phố. Căn bệnh sau đó được đặt tên Covid-19.
Khi Lu tới, chính quyền thành phố hướng dẫn anh đến những gian hàng bán động vật hoang dã để làm thịt hoặc làm thuốc đông y. Xác động vật và các con thú bị nhốt trong lồng, bao gồm rắn, chó, thỏ và con lửng. Trong khi đội của anh bắt đầu xịt thuốc khử trùng, chính quyền lấy mẫu từ các gian hàng, cống và hàng hóa. Họ yêu cầu đội của anh giúp đỡ lấy mẫu xét nghiệm từ động vật chết, mẫu phân và lông rồi cho vào túi.
Hơn 4 tháng sau, giới chức Trung Quốc vẫn chưa tiết lộ bất kỳ dữ liệu nào từ mẫu bệnh phẩm của các con vật mà Lu và những người khác thu thập. Bắc Kinh có vẻ như đang trì hoãn nỗ lực tìm kiếm nguồn gốc dịch bệnh của quốc tế giữa những chỉ trích buộc tội của Mỹ nhắm vào Trung Quốc.
Bắc Kinh giữa nghi ngờ lẫn nhau về nguồn gốc nCoV
Tình trạng thiếu minh bạch và sự tham gia của cộng đồng quốc tế trong cuộc điều tra đã gây ra những suy đoán và buộc tội. Các chuyên gia và giới chức y tế cho rằng tìm được nguồn gốc là chìa khóa trong việc ngăn chặn các virus tương tự có thể lây từ động vật sang người - thứ tiềm tàng khả năng bùng phát một làn sóng dịch bệnh mới.
Ban đầu, Trung Quốc có vẻ rất nhanh nhẹn trong việc tìm nguồn gốc virus. Hồi tháng 1, cơ quan kiểm soát dịch bệnh của Trung Quốc cho biết họ nghi virus có nguồn gốc từ một loài động vật hoang dã ở chợ Hoa Nam và việc nhận diện "quái vật" chỉ là vấn đề thời gian.
Nhưng sau đó, giới chức nước này liên tục đưa ra các câu hỏi như liệu virus có sinh ra trong nước hay không và từ chối yêu cầu điều tra quốc tế của Mỹ, Australia và châu Âu. Quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc cũng xấu đi khi cả hai bên cáo buộc lẫn nhau về nguồn gốc dịch bệnh. Trung Quốc phát ngôn mà không có căn cứ rằng virus bắt nguồn từ những binh lính Mỹ đến Vũ Hán để tham gia Đại hội thể thao quân sự thế giới, tổ chức vào tháng 10/2019). Washington bác bỏ và nhiều nhà khoa học cũng cho rằng đây là phát ngôn không căn cứ.
Tổng thống Trump và quan chức cấp cao Mỹ cho rằng virus có thể đã rò rỉ từ một trong hai phòng thí nghiệm đang thực hiện các thử nghiệm với virus corona trên dơi ở Vũ Hán. Tuy nhiên, Mỹ vẫn chưa công khai bằng chứng cho các cáo buộc đó. Bắc Kinh và giám đốc phòng thí nghiệm phản bác điều này.
Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc không trả lời trực tiếp các câu hỏi về quá trình tìm kiếm nguồn gốc virus, cho rằng điều đó nên dành cho các nhà khoa học. Họ cho biết: "Virus không nên bị gán với bất kỳ quốc gia, khu vực và bất cứ ai. Mỗi quốc gia trên thế giới nên chung tay hành động, thay vì đổ lỗi cho nhau và rũ bỏ trách nhiệm".
Trung Quốc không phải quốc gia đầu tiên chống lại một cuộc điều tra quốc tế về dịch bệnh trên lãnh thổ của họ. Việc họ tập trung đối phó ban đầu với dịch bệnh là dễ hiểu, theo các chuyên gia y tế. Trung Quốc đã rút ra bài học từ dịch SARS 2002-2003 - khi họ chậm trễ trong việc đóng cửa những khu chợ bán động vật hoang dã, nơi virus lây từ động vật sang người. Dù vậy Trung Quốc vẫn chỉ công khai mã gen của "các mẫu xét nghiệm từ môi trường" như cống, các gian hàng và xe tải chở rác, không phải từ bất kỳ động vật nào, các nhà nghiên cứu cho hay. Một số người nói họ được chính phủ Trung Quốc cho biết những con vật lấy từ chợ đã bị tiêu hủy. Một số tiểu thương chợ Hoa Nam thậm chí chưa được xét nghiệm để xem bao nhiêu người trong số họ bị nhiễm.
Chính phủ cho biết đang truy tìm người bán thịt động vật hoang dã ở chợ nhưng vẫn chưa công bố bất kỳ thông tin nào về những người hay động vật đang được xử lý. Trong khi đó, Trung Quốc ngăn chặn toàn bộ nỗ lực của các chính phủ nước ngoài và các nhà nghiên cứu muốn tham gia cuộc tìm kiếm. Khi một phái đoàn của WHO tới thăm Vũ Hán và nhiều thành phố khác ở Trung Quốc trong 9 ngày vào tháng 2, chính quyền và các nhà nghiên cứu có vẻ hợp, theo 3 người tham gia đoàn công tác này. Họ không đến chợ Hoa Nam nhưng đã thảo luận về vấn đề này và nguồn gốc có thể từ động vật của loại virus này.
Clifford Lane - Giám đốc lâm sàng tại Viện Dị ứng và bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ, người cũng tham gia phái đoàn - cho biết: "Mọi người đều hiểu được tầm quan trọng của việc này. Ấn tượng đầu tiên của tôi là họ cũng đang nghiên cứu".
Các nhân viên của CDC Trung Quốc nói với phái đoàn rằng họ có thể sớm tạo được một bản đồ dịch tễ của khu chợ với các thông tin như động vật nào ở đâu, và bệnh nhân nào đến khu vực nào của chợ, theo bác sĩ Lane. Bản đồ đó vẫn chưa được công khai. CDC Trung Quốc từ chối bình luận về chuyện này. WHO sau đó đã liên tục yêu cầu chính phủ Trung Quốc cập nhật tình hình, nhưng không nhận được báo cáo nào, theo một email tổ chức này gửi tới tờ WSJ.
WHO cho biết: "Thông tin từ những cuộc điều tra này rất quan trọng đối với y tế công cộng, vì nó nắm giữ mấu chốt của việc phòng trừ các hiểm họa mới với con người". WHO đang thảo luận với Trung Quốc về việc cử thêm một phái đoàn đến nước này để điều tra về nguồn gốc virus.
Khi được hỏi về chuyện này, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết sẽ tiếp tục hợp tác với WHO. Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO) trực thuộc Liên Hợp Quốc đang hợp tác nghiên cứu về nguồn gốc của virus trên động vật. Những người liên quan cũng đang cố gắng đưa một đội vào Trung Quốc trong nhiều tuần. Họ cũng dự định cho một phái đoàn đến Trung Quốc vào giữa tháng 3 nhưng chuyến đi bị hoãn đến gần nhất là cuối tháng 5. FAO cho biết trong một email: "Lúc này chúng tôi không có phái đoàn hay nhân viên nào đến bất kỳ đâu vì tình hình dịch bệnh".
EcoHealth Alliance - một tổ chức phi lợi nhuận ở New York - đã nghiên cứu về virus corona ở Trung Quốc trong 15 năm - cũng muốn được hỗ trợ, theo chủ tịch Peter Daszak. Nhóm này đã giúp tìm ra được virus gây ra dịch SARS có nguồn gốc từ dơi và lây sang người ở một khu chợ miền Nam Trung Quốc, có thể là qua các con vật như cầy hương. Ông cho biết các đối tác của mình ở Trung Quốc không thể điều tra khu chợ này. "Việc này rất nhạy cảm vì nhiều thuyết âm mưu đang nổi lên ở Mỹ và Trung Quốc. Trong bất kì trường hợp nào, tôi nghi ngờ rằng việc này đã là quá muộn", ông nói.
So sánh khu chợ với một hiện trường vụ án, ông cho rằng vì bằng chứng có vẻ đã bị hỏng hoặc tình cờ bị tiêu hủy, lựa chọn tốt hơn bây giờ là xét nghiệm virus rộng rãi hơn trên động vật hoang dã và con người có tiếp xúc với chúng. "Việc này sẽ không nhanh và dễ dàng nhưng chúng ta sẽ đạt được điều đó. Đồng thời sẽ cần sự hợp tác giữa Trung Quốc và nhiều nước khác, trong đó có Mỹ".
Những câu hỏi nhạy cảm
Nhiều chuyên gia y tế tin rằng nCoV có trong loài dơi và có thể lây sang người qua một loài vật trung gian, có thể là cầy hương hoặc tê tê. Virus có thể lây sang người ở chợ Hoa Nam hoặc từ một nơi khác như người buôn bán thịt động vật hoang dã, rồi người tới chợ ở Vũ Hán. Có nhiều câu hỏi nhạy cảm khi hầu hết hoạt động buôn bán động vật hoang dã ở Trung Quốc đều bất hợp pháp và việc kiểm tra vệ sinh nghiêm ngặt là bắt buộc nhưng không thường xuyên được thực hiện trên những loài có thể nhân giống và buôn bán.
Tiểu thương và người mua không muốn nói về việc buôn bán thịt động vật hoang dã. Một số người nói rằng họ đã thấy một số động vật sống và chết được bán, thường là trong tình trạng mất vệ sinh, ở khoảng 10 trên 1.000 quầy ở chợ. Trong số đó có Dazhong Livestock & Game - doanh nghiệp mới mở thêm một chi nhánh ở chợ Vũ Hán. Ở đây bán nhiều loại động vật như cá sấu con, cáo bắc cực, chồn, cầy hương. Một tiệm khác gần đó cho biết Dazhong bán cả chó, rắn, lừa và chim, họ làm thịt động vật tại chỗ nhưng không có hành động buôn bán động vật hoang dã trái phép.
Chủ của Dazhong, Wang Konglin, khẳng định đã ngừng bán động vật hoang dã vài năm trước, giờ chủ yếu bán thịt cừu và bò. Ông cho biết giới chức đã xét nghiệm và thẩm vấn ông nhưng không tìm được dấu hiệu nhiễm bệnh hay phạm pháp. "Tôi còn chưa nhìn thấy con tê tê bao giờ, nói gì đến bán. Cả cầy hương nữa", Wang nói.
Một số nhà nghiên cứu nghi ngờ rằng những loài động vật hoang dã được bảo vệ hoặc không được giữ ở chợ hoặc được mang đi trước khi chính quyền đến. Lu - quản lý ở Công ty khử trùng Jiangwei - cho biết anh không hề thấy cầy hương, tê tê hay dơi khi đến chợ để phun khử trùng vào ngày 31/12. Nhân viên của CDC Trung Quốc ở thành phố Vũ Hán cũng có mặt ở đó từ trước, và một đội khác từ Bắc Kinh đến vào ngày 1/1, khi chợ đóng cửa và tiểu thương được yêu cầu để lại thịt ở đó.
Vài ngày sau, Lu cho biết CDC Trung Quốc lấy mẫu và tiêu hủy một số động vật sống và chết. Chính quyền nhờ đội của anh lấy 70-80 mẫu phân và lông từ những con vật chết, chủ yếu là chó và thỏ. Chính quyền địa phương không nhắc đến bệnh dịch vào ngày đầu và anh sử dụng 500mg chlorine dioxide trên một lít nước ngày hôm đó. Anh tăng liều lượng lên gấp 4 lần ngày hôm sau. Hỗn hợp này đặc đến mức hầu hết dụng cụ của anh đều bị ăn mòn.
Tài khoản chính thức của CDC Trung Quốc cho biết đội từ Bắc Kinh đến vào ngày 1/1 và thu thập 585 mẫu xét nghiệm từ môi trường ở cống, các quầy hàng và xe rác, và 33 mẫu trong số đó dương tính với virus. Trong đó, 14 mẫu từ khu vực buôn bán động vật hoang dã. Họ không đề cập đến các mẫu từ động vật. Khi các chuyên gia y tế từ Đài Loan và Hong Kong đến Vũ Hán vào giữa tháng 1, một nhân viên CDC ở đây nói rằng không có động vật hoang dã nào ở chợ, và những con vật đó hiếm khi được người dân ở đây ăn.
Ian Lipkin - nhà virus học ở Đại học Columbia tới Trung Quốc vào cuối tháng 1 để giúp chống dịch - cho biết những người quen của ông ở đại lục nói rằng CDC Trung Quốc có lấy mẫu xét nghiệm từ động vật và thịt ở chợ. Tiến sĩ Lipkin - người giúp đẩy lùi dịch SARS - cho biết Giám đốc CDC Trung Quốc George Gao ban đầu tin rằng thủ phạm là con tông dúi, loài vật bị bán lấy thịt ở Trung Quốc. Tiến sĩ Lipkin cho biết thêm: "Sau khi họ hoàn thành việc tìm kiếm trên động vật sống và chết và những con bị đông lạnh, họ không tìm ra điều gì. Họ phải làm lại việc mô phỏng".
Tiến sĩ Gao nói với ông rằng các tiến sĩ ở Trung Quốc tìm ra virus ở các mẫu môi trường nhưng không thể nhận diện là từ loài vật nào. Lipkin nói, có quá nhiều mẫu bị nhiễm bẩn, nhiều bộ phận của động vật, rất nhiều loài. Tiến sĩ Gao không đưa ra bình luận nào.
Tiến sĩ Lipkin cho biết ông và một đồng nghiệp Trung Quốc đã đưa ra nhiều cách để tìm nguồn virus, bao gồm xét nghiệm các mẫu máu của các bệnh nhân mắc bệnh phổi trên khắp Trung Quốc từ trước tháng 12 để xem liệu chúng bắt nguồn từ đâu ngoài Vũ Hán hay không. Chính quyền Trung Quốc chưa cho công chúng tiếp cận các mẫu xét nghiệm có liên quan, theo Lu Jiahai, một đồng nghiệp của Lipkin ở Trung Quốc cho biết.
Có một sự đồng thuận kết luận rằng dơi là loài vật mang virus tới từ một nghiên cứu đăng tải ngày 23/1, với kết quả nCoV giống 96% virus khác được tìm thấy trên loài dơi ở tây nam Trung Quốc. Shi Zhengli, một trong các tác giả của nghiên cứu trên từ chối bình luận.
Một tuần sau, CDC Trung Quốc công bố một nghiên cứu cho rằng dơi có thể là loài mang virus, nhưng cho rằng virus được lây sang người thông qua một loài vật trung gian vì dơi ngủ đông vào tháng 12 và không được tìm thấy ở chợ Hoa Nam.
Kết luận virus đến từ động vật đặt ra một vấn đề cho WHO và Tổ chức vì Sức khỏe Động vật (OIE). Chuyên gia từ 2 tổ chức lập thành một tổ tham mưu, họp từ xa lần đầu vào 31/1. Cuộc họp đưa ra kết quả rằng nhiều mẫu bệnh phẩm được lấy từ động vật ở chợ không cho kết quả dương tính nhưng thông tin về số mẫu và những loài được lấy mẫu không được công khai. Nhóm này khuyến cáo nên thực hiện một cuộc điều tra toàn diện về thị trường động vật hoang dã ở Trung Quốc, cũng như cách quản lý chợ thực phẩm ở Vũ Hán. Chưa rõ Trung Quốc thực hiện bao nhiêu khuyến nghị của tổ chức này.
OIE cho biết trong một email rằng tổ chức này đang liên kết với tổ chức thú y của Trung Quốc. Họ đề nghị được giúp đỡ điều tra về nguồn gốc virus nhưng chưa có cuộc gặp nào được sắp xếp. Tổ chức cho biết nhiều chuyên gia Trung Quốc đã xét nghiệm thú nuôi trong nhà cũng như các động vật ở nông trại nuôi thú và không thấy dấu hiệu của virus. Không có gì đề cập đến chợ Hoa Nam kể từ cuộc họp đầu tiên vào tháng 1. Một số nhà nghiên cứu tin rằng cơ hội để điều tra khu chợ đã bị bỏ lỡ.
Dirk U.Pfeiffer - một giáo sư dịch tễ ở Đại học Hong Kong - cho biết: "Vấn đề là đây là việc nên làm từ cuối tháng 12 hoặc đầu tháng 1. Giờ đây đã quá muộn, có nghĩa chúng ta sẽ phải phụ thuộc vào các bằng chứng gián tiếp khác, và do đó bằng chứng về nguồn gốc gần như là không thể".
>>Xem thêm:
Nghi vấn nCoV lan ra nhiều nước qua Olympics quân sự ở Vũ Hán
Phản ứng kịch liệt của thế giới với Trung Quốc về Covid-19
Trung Quốc bác bỏ '24 cáo buộc phi lý' về Covid-19
Huyền Anh (Theo Wall Street Journal)
